5- Elektriklenme Çeşitleri (Cisimlerin Elektriklenmesi) :

Cisimler, temas ve etki ile elektriklenebilirler. Temas ile elektriklenme, sürtünme ve dokunma ile elektriklenme olarak iki çeşittir.

a) Sürtünme İle Elektriklenme :İki cisim birbirine sürtüldüğünde cisimler arasında elektron yani (–) yük alışverişi olur ve bu sayede cisimler elektriklenir. Cisimlerin bu şekilde elektriklenmesine sürtünme ile elektriklenme denir.
• Sürtünme ile elektriklenmede cisimler arasında elektron (yani – yük) alışverişi olur.
• Sürtünme ile elektriklenmede elektron (yani – yük) veren cisim pozitif (+) yükle yüklenir.
• Sürtünme ile elektriklenmede elektron (yani – yük) alan cisim negatif (–) yükle yüklenir.
• Sürtünme ile elektriklenmede cisimler arasında alınan ve verilen elektron yani (–) yük sayıları eşittir.
• Sürtünme ile elektriklenen cisimler başlangıçta nötr haldedir.
• Sürtünme ile elektriklenmede cisimler zıt yükle yüklenirler.
• Sürtünme ile elektriklenen cisimler eşit sayıda ve zıt yükle yükleneceği için elektriklendikten sonra tekrar birbirlerine dokundurulurlarsa nötr hale geçerler.
Örnek : Plastik çubuk yünlü kumaşa sürtülünce, yünlü kumaştan plastik çubuğa elektronlar yani (–) yükler geçerler. Bunun sonucunda hem plastik çubuk hem de yünlü kumaşın üzerinde elektrik yükleri birikir (elektrik yüklerinin sayısı değişir) yani hem plastik çubuk hem de yünlü kumaş elektriklenir.
• Plastik çubuk elektron aldığı için negatif (–) yükle yüklenir.
• Yünlü kumaş elektron verdiği için pozitif (+) yükle yüklenir.
• Yünlü kumaşın verdiği elektron sayısı plastik çubuğun aldığı elektron sayısına eşittir.
• Elektriklenen plastik çubuk ve yünlü kumaş, küçük kâğıt parçalarına yaklaştırılınca onları çekebilir.
Örnek : Cam çubuk ipek kumaşa sürtülünce, cam çubuktan ipek kumaşa elektronlar yani (–) yükler geçerler. Bunun sonucunda hem cam çubuk hem de ipek kumaşın üzerinde elektrik yükleri birikir (elektrik yüklerinin sayısı değişir) yani hem cam çubuk hem de ipek kumaş elektriklenir.
• Cam çubuk elektron verdiği için pozitif (+) yükle yüklenir.
• İpek kumaş elektron aldığı için negatif (-) yükle yüklenir.
• Cam çubuğun verdiği elektron sayısı ipek kumaşın aldığı elektron sayısına eşittir.• Elektriklenen cam çubuk ve ipek kumaş, küçük kâğıt parçalarına yaklaştırılınca onları çekebilir.

b) Dokunma İle Elektriklenme :Yüklü bir cisim (+ veya – yüklü) nötr bir cisme dokundurulursa, nötr cismi kendi elektrik yüküyle yükler. Nötr cismin bu şekilde elektriklenmesine dokunma ile elektriklenme denir.
• Dokunma ile elektriklenen cisimler aynı cins yükle yüklenirler.
• Dokunma ile elektriklenen cisimler aynı cins yükle yüklenecekleri için elektriklendikten sonra birbirlerini iterler.
• Dokunma ile elektriklenmede daima elektronlar yani (–) yükler hareket ederler.
• Dokunma ile elektriklenmede cisimlerin kazandıkları yükler kalıcıdır.
• Dokunma ile elektriklenen cisimlerin sahip oldukları toplam elektrik yükleri, cisimler arasında büyüklüklerine göre paylaşılır.
• Dokunma ile elektriklenen cisimler küre şeklinde ise sahip oldukları elektrik yüklerini yarıçapları ile doğru orantılı olarak (yarıçapları oranında) paylaşırlar.
Örnek : (+) yüklü cisim, nötr cisme dokundurulursa, (+) yüklü cisim nötr cisimden bir miktar (–) yük yani elektron çeker. Nötr cisim (–) yük kaybettiği için (+) yükle yüklenir. (+) yüklü cisimde hala (+) yük sayısı fazladır ve bu cisim (+) yüklü halde kalır, nötr hale geçmez.Örnek : (–) yüklü cisim, nötr cisme dokundurulursa, nötr cisimdeki (+) yükler, (–) yüklü cisimden bir miktar (–) yük yani elektron çeker. Nötr cisim (–) yük kazandığı için (–) yükle yüklenir. (–) yüklü cisimde hala (–) yük sayısı fazladır ve bu cisim (–) yüklü halde kalır, nötr hale geçmez.

c) Etki İle Elektrikleme :Yüklü bir cisim (+ veya – yüklü) nötr haldeki bir cisme dokundurulmadan yaklaştırılırsa, nötr cismi etki ile elektrikleyebilir yani nötr cismin belli yerlerindeki elektrik yüklerinin sayısını değiştirebilir. Cisimlerin bu şekilde elektriklenmesine etki ile elektrikleme (veya elektrostatik indüksiyon) denir.
• Etki ile elektriklemede elektron yani (–) yük alışverişi olmaz.
• Etki ile elektriklenmede cisimlerin üzerinde biriken yani cisimlerin kazandıkları elektrik yükleri kalıcı değildir.
• Etki ile elektriklenmede, yüklü cisim uzaklaştırılırsa, nötr cisimdeki yükler tekrar dağılır yani yükler eski haline geri döner.
• Etki ile elektriklenmede, elektriklenen cismin uçlarında eşit sayıda fakat zıt yükler birikir. (Cisimlerin uçlarında biriken elektrik yükleri eşit sayıdadır).
• Cisimlerin etki ile elektriklenebilmesi için topraklama yapılması gerekir.
• Etki ile elektriklenmede, elektriklenen cisim ile elektriklenmeyi sağlayan cisim daima zıt yüklerle yüklenirler.
Örnek : (+) yüklü K cismi, nötr haldeki L cisminin 1. ucuna yaklaştırılırsa, 1. uca doğru (–) yükleri çeker. 1. uçta (–) yüklerin sayısı artacağı için bu uç (–) yükle, 2. uçta (–) yüklerin sayısı azalacağı için bu uç ta (+) yükle yüklenir.
• L cismi hala nötr haldedir. Sadece yüklerinin yerleri değişmiştir.
• L cisminin 1. ve 2. ucu eşit sayıda fakat zıt yükle yüklenir.
• K cismi uzaklaştırılırsa L cismindeki yükler tekrar dağılır.
• K cismi uzaklaştırılmadan L cismi ortadan ikiye bölünürse 1. uçun olduğu parça (–) yükle, 2. ucun olduğu parça (+) yükle yüklenir.Örnek : (–) yüklü K cismi, nötr haldeki L cisminin 1. ucuna yaklaştırılırsa, 1. uçtaki (–) yükleri iter. 1. uçta (–) yüklerin sayısı azalacağı için bu uç (+) yükle, 2. uçta (–) yüklerin sayısı artacağı için bu uç ta (–) yükle yüklenir.
• L cismi hala nötr haldedir. Sadece yüklerinin yerleri değişmiştir.
• L cisminin 1. ve 2. ucu eşit sayıda fakat zıt yükle yüklenir.
• K cismi uzaklaştırılırsa L cismindeki yükler tekrar dağılır.
• K cismi uzaklaştırılmadan L cismi ortadan ikiye bölünürse 1. uçun olduğu parça (+) yükle, 2. ucun olduğu parça (–) yükle yüklenir.